Jak powstała nasza Galaktyka, ile czasu zajmie podróż z Ziemi na słońce i czy Słońce może przestać świecić? Na te i wiele innych pytań odpowiedź poznali uczniowie klasy VII naszej szkoły podczas wizyty w dniu 4 października 2019 w Obserwatorium Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika w Krakowie.
Obserwatorium powstało w 1792 roku jako część Uniwersytetu Jagiellońskiego, jego program naukowy obejmował obserwacje pozycji Słońca, Księżyca, satelitów Jowisza, obserwacje zakryć gwiazd, mechanikę nieba Układu Słonecznego i gwiazd podwójnych, obserwacje meteorologiczne, badanie gwiazd zaćmieniowych, rotacji i kształtu Księżyca.
Obecnie zespół kilkudziesięciu naukowców Obserwatorium zajmuje się fizyką komet, fotometrią i modelami gwiazd zmiennych, obserwacjami radiowego promieniowania Słońca, badaniem pozagalaktycznych radioźródeł, aktywnych jąder galaktyk, materią międzygwiezdną i międzygalaktyczną, fizyką galaktyk oraz polami magnetycznymi we Wszechświecie.
W ramach „Wieczoru z gwiazdami” uczniowie podczas krótkiego wykładu poznali historię i budowę Wszechświata, charakterystykę planet Układu Słonecznego oraz jednostki miar obowiązujące w astronomii.
Jednostka odległości w astronomii nosi nazwę jednostki astronomicznej, której przybliżona wartość wynosi 150 milionów kilometrów; dystans ten odpowiada w przybliżeniu odległości Ziemi od Słońca.
Po wykładzie stało się jasne, że jednostka astronomiczna jest wygodna do określania odległości nie tylko pomiędzy obiektami w Układzie Słonecznym, ale również w innych układach planetarnych.
Mniejszą jednostką miary stosowaną w astronomii jest rok świetlny. Jest to odległość, jaką pokonuje światło w próżni w ciągu jednego roku. Informacje uzyskane na temat miar astronomicznych pozwoliły uczniom lepiej zrozumieć i wyobrazić sobie odległości w Układzie Słonecznym, którego średnica wynosi 11 godzin świetlnych, natomiast średnica Drogi Mlecznej aż 100 000 lat świetlnych.
Bardzo ciekawym elementem „Wieczoru z gwiazdami” było zwiedzanie Obserwatorium i możliwość zobaczenia urządzeń wykorzystywanych do obserwacji astronomicznych takich jak teleskopy radiowe czy lunety.
Obserwacje nieba wymagały w dawnych czasach dużej cierpliwości i wytrwałości, gdyż były bardzo czasochłonne, a do tego przeprowadzane w trudnych warunkach – astronomowie przebywali w nieogrzewanych obiektach często przez całą noc. Obecnie obserwacje są prowadzone za pomocą urządzeń cyfrowych sterowanych komputerowo.
Wiedza zdobyta podczas wykładu ułatwiła również obserwowanie nieba za pomocą 35 centymetrowego teleskopu Maksutowa.
Pogoda sprzyjała tego wieczoru obserwacjom astronomicznym i uczniowie mogli zobaczyć m.in. Saturna wraz z charakterystycznymi pierścieniami, które tą planetę otaczają. Uczniowie mogli również obserwować tzw. gwiazdy podwójne czyli takie, które w rzeczywistości położone są blisko siebie i oddziałują na siebie grawitacyjnie (krążą wokół wspólnego środka masy).
Dzięki obserwacji nieba uczestnicy spotkania dowiedzieli się również, że kolor gwiazd świadczy o ich temperaturze, a Droga Mleczna czyli Galaktyka, w której znajduje się nasz Układ Słoneczny na niebie widziana jest jako jasna smuga przecinająca niebo.
Wizyta w Obserwatorium minęła bardzo szybko, pozostał niedosyt, bo ilość gwiazd na niebie, ich charakterystyka i związane z nimi obserwacji i historie mogłyby wypełnić jeszcze wiele wieczorów.
Janusz Kleśta.